Dawna synagoga w Sławkowie

Żydzi zaczęli osiedlać się w Sławkowie z końcem wieku XVIII, gdyż wcześniej nie mieli takiego prawa (jak zresztą w ogóle w miastach biskupich, a do takich Sławków się zaliczał). Społeczność starozakonna nie była tu zresztą widziana zbyt chętnie, co oczywiście miało związek z rywalizacją gospodarczą. Większe osadnictwo żydowskie w mieście przypada dopiero na druga połowę XIX w., gdy miał miejsce rozwój gospodarczy całego Górnego Śląska - w tym terenów tutejszych, wcielonych do zaboru rosyjskiego. Szybko też przedstawiciele tej społeczności zaczęli nabywać w Sławkowie nieruchomości, stając się też właścicielami zakładów przemysłowych, w których chętnie zatrudniali swych współbraci (jak choćby sławkowska fabryka wyrobów z drutu, należąca do Michała Zeitlera, a następnie do braci Schein). Zdecydowana większość sławkowskich Żydów należała jednakże do warstw uboższych, nieodbiegających stanem majątkowym od ludności polskiej. Stanowiło to istotny czynnik eliminujący ewentualne, większe napięcia pomiędzy obu społecznościami.

Żydowska infrastruktura

Koniec XIX w. przyniósł organizację i powołanie żydowskiego samorządu, a w 1896 r., na zakupionym placu wzniesiono synagogę. Sławkowska synagoga służyła miejscowym Żydom do 1939 r. W czasie II wojny Niemcy zdewastowali ją, urządzając w niej magazyn. Po wojnie opustoszała, została wyremontowana i przez jakiś czas pełniła funkcję domu kultury. Obecnie znajdują się tutaj mieszkania. Murowany budynek z czerwonej cegły wzniesiony został na planie prostokąta. Główna sala modlitw znajdowała się we wschodniej części obiektu.

Samodzielna gmina żydowska powstała natomiast w 1904 r., wcześniej bowiem tutejsi starozakonni należeli do gminy w Olkuszu. Pierwszym rabinem był Szulim Zając. Niedługo po zbudowaniu synagogi powstała rytualna łaźnia, a wkrótce też cmentarz.

Losy Żydów

Stosunki między Polakami a Żydami układały się poprawnie, o czym świadczyć może nawet udział tych ostatnich w polskich działaniach niepodległościowych, zwłaszcza podczas proklamowania „Republiki Sławkowskiej” w 1905 r. Lata międzywojenne przyniosły rozkwit tutejszej starozakonnej społeczności. Po napaści Niemiec na Polskę, w pierwszych dniach września 1939 r. pewnej grupie Żydów udało się uciec ze Sławkowa, wielu jednak padło ofiarami morderstw dokonanych już wtedy przez żołnierzy niemieckich. W 1941 r. utworzono sławkowskie getto. Pod koniec 1942 Niemcy wywieźli część Żydów do obozów pracy, część zamordowali, a część zamknęli w getcie w Sosnowcu i wkrótce zamordowali w Auschwitz. Kilku, dosłownie, udało się ocalić życie dzięki pomocy, jaką z narażeniem własnego udzielili im polscy mieszkańcy. O losach społeczności żydowskiej Sławkowa przypomina dziś napis na gmachu dawnej synagogi:

„W BUDYNKU TYM DO CZASU NIEMIECKIEJ OKUPACJI MIEŚCIŁA SIĘ SYNAGOGA ŻYDÓW SŁAWKOWA”.