Geoturystyczna tajemnica Jury

Jura Krakowsko-Częstochowska. Piękno tego miejsca corocznie przyciąga tysiące osób. Wspinamy się po tamtejszych skałkach, podziwiamy je korzystając z jurajskich szlaków, zwiedzamy zbudowane na wapieniach Orle Gniazda, ale czy ktoś kiedykolwiek zastanawiał się, jak w ogóle powstały te niesamowite jurajskie skały, dlaczego wyglądają tak, a nie inaczej i co mogą w sobie skrywać?

Wyobraźmy sobie na obecnym obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej ciepłe, stosunkowo płytkie morze i klimat porównywalny z dzisiejszymi tropikami. Tak właśnie tu było! Od około 170 do 65 mln lat p.n.e. (jura – kreda) z niewielkimi przerwami, morze było na wyciągnięcie ręki. W tym czasie, na dnie morza zbierały się szkielety morskich organizmów oraz umierały i tworzyły się nowe warstwy koralowców. Z tych właśnie elementów, przez miliony lat powstała paruset metrowa warstwa wapieni, czyli skał, z których zbudowane są jurajskie wzniesienia. Następnie, około 65 mln lat p.n.e., na przełomie kredy i trzeciorzędu, w wyniku ruchów tektonicznych morze wycofało się z tego obszaru. Wynurzony teren podlegał niszczącym procesom, które spowodowały wyrównanie i stopniowe obniżenie powierzchni Ziemi. Dzięki procesom, które zniszczyły mniej odporne skały, powstał rozległy obszar o płaskiej powierzchni, nad którą górują dziś jurajskie wzniesienia – tzw. ostańce np. Skały Rzędkowickie czy Okiennik Wielki.

Są one cały czas kształtowane przez procesy wietrzenia, czyli procesy mechaniczne i chemiczne, które poprzez działanie energii słonecznej, powietrza, wody albo organizmów, powodują rozpad skał. Wliczają się w to m.in. procesy krasowe, które polegają na rozpuszczaniu skał (np. wapieni) poprzez nasączoną dwutlenkiem węgla wodę. Są one głównym czynnikiem budującym wszechobecne na Jurze jaskinie i inne formy krasowe np. Jaskinia Głęboka.

Wapienne skałki, które dziś podziwiamy na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, to wzniesienia zbudowane z bardziej odpornych rodzajów wapieni niż ich otoczenie. Wzgórza mogą być również utworzone z wapieni o podobnej odporności do otoczenia, ale ostały się w krajobrazie wskutek działania na nie słabszych procesów niszczących.

(Okiennik Wielki - kliknięcie na zdjęcie jest przeniesieniem do wirtualnej panoramy)

(Ostańce przy zamku Ogrodzeniec - kliknięcie na zdjęcie jest przeniesieniem do wirtualnej panoramy)

Zwiedzając Jurę możemy natrafić na różnego rodzaju skamieniałości, z których najpopularniejszymi są amonity mające charakterystyczny kształt ślimaka. Pasjonaci tego typu rzeczy często starają się wejść do czynnych lub nieczynnych już kamieniołomów, gdzie przy pomocy młotka mają największą szansę na znalezienie tajemniczych stworzeń. Ich łupem są często również skamieniałe gąbki, podłużne belemnity, ramienionogi, czy kuliste jeżowce. Sporadycznie zdarzają się także zęby rekinów. Często w rumoszu skał na szlaku bądź w litych skałkach, zauważyć można wyróżniające się wśród biało-kremowych wapieni, brązowe, szare, czerwone bądź czarne krzemienie. To z nich prehistoryczni ludzie robili narzędzia, a dziś jedna z jego odmian – krzemień pasiasty występujący Krzemionkach Opatowskich w woj. świętokrzyskim, jest cenionym na świecie kamieniem jubilerskim.

Należy jednak pamiętać, szczególnie wspinacze, że te czasem niepozorne skały mogą być bardzo niebezpieczne. Wystarczy mżawka, aby wapienie stały się naprawdę bardzo śliskie, przez co łatwo o wypadek. Dlatego też podziwiając Jurę, uważajmy na siebie.

(Amonity)

(Krzemienie)

(Skały Kroczyckie w Rezerwacie Górze Zborów - kliknięcie na zdjęcie jest przeniesieniem do wirtualnej panoramy Góry Zborów)