Częstochowa

HISTORIA

Częstochowa, Aleja NMP, fot. Tomasz Renk (Gębuś)

Częstochowa to 200-tysięczne miasto z ponad 800-letnią historią, położone na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, w którym tradycja i kultura codziennie przeplatają się z rytmem życia nowoczesnego miasta. To największe centrum gospodarcze, akademickie, kulturalne i administracyjne na północy województwa śląskiego, będące jednocześnie znanym od setek lat w kraju i zagranicą ośrodkiem pielgrzymowania dzięki obecności w mieście Sanktuarium na Jasnej Górze.

Historia zasiedlenia ziem znajdujących się w obrębie obecnego miasta sięga jednak znacznie dalej na kartach historii niż przeszłość średniowiecznego klasztoru paulinów. Rezerwat Archeologiczny prezentuje in situ, czyli w miejscu odkrycia, cmentarzysko datowane na 550 – 750 lat p.n.e. Dokładnie w miejscu wykopalisk powstał obiekt muzealny przybliżający życie naszych przodków reprezentujących kulturę łużycką. Unikatowość oraz bogactwo znalezisk potwierdza zainteresowanie nimi najwybitniejszych ośrodków badawczych Europy.

Natomiast historia pisana obejmuje ponad 800 lat, podczas których miało miejsce wiele znaczących wydarzeń. Jednym z najbardziej symbolicznych było połączenie dwóch odrębnych ośrodków tj. nadwarciańskiej Starej Częstochowy oraz podjasnogórskiej Nowej Częstochowy w jeden duży organizm miejski w 1826 r. Wymownym gestem podkreślającym ten ruch administracyjny była budowa nowego, wspólnego Ratusza w połowie drogi pomiędzy nimi. Współcześnie znajduje się tam najbardziej reprezentacyjny budynek Muzeum Częstochowskiego prezentujący stałą wystawę ukazującą przekrojowo dzieje miasta Częstochowy. Gratką dla odwiedzających jest również wieża widokowa, dzięki której można podziwiać panoramę miasta.

Współczesne, 200-tysięczna Częstochowa jest wiodącym ośrodkiem przemysłowym, akademickim i kulturalnym w północnej części województwa śląskiego. We wszystkich obszarach wpisuje się w najnowsze trendy, a kulturę można tu spotkać dosłownie na każdym kroku, chociażby w postaci murali. W czasie swojego powstania, witający przybyszów przy głównym dworcu kolejowym mural Strażnik Czasu był największym tego typu dziełem, nie tylko w mieście czy kraju, ale nawet w Europie.


Częstochowa, Jasna Góra, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Rezerwat, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Muzeum Częstochowskie, Ratusz Wieża Widokowa, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Mural Wieża Babel, fot. Adam Markowski

ARCHITEKTURA

Śródmieście Częstochowy to idealne miejsce na spacer tropem architektury będącej odzwierciedleniem historii pełnej różnorodności. Oś centrum miasta wyznacza 1,5 km aleja Najświętszej Maryi Panny, w okolicy której znajdują się liczne, reprezentacyjne oraz intrygujące budynki.

Obierając kierunek zwiedzania od Jasnej Góry, zanim dotrzemy do głównego deptaku miasta będziemy mieć okazję podziwiać Park 3 Maja. Przy jego głównej alejce znajduje się osobliwy obiekt pamiętający czasy Wystawy Przemysłu i Rolnictwa z 1909 r. Budynek, pierwotnie należący do Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”, w okresie międzywojennym przerobiono na obserwatorium astronomiczne. Współcześnie w ramach Muzeum Częstochowskiego działa tam Multicentrum Zodiak oferujące zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

W alei pod nr 64 stoi budynek z 1974 r. zaprojektowany przez Włodzimierza Ściegiennego jako Centrum Handlowo-Wystawiennicze. Ten przykład dojrzałego modernizmu powojennego znany jest jako „Cepelia”, od placówki Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego, która gościła tam przez dekady. Obecnie działa tam m.in. Miejska Galeria Sztuki, Kino studyjne OKF Iluzja oraz kawiarnia.

Na Placu Biegańskiego znajduje się Ratusz wzniesiony w 1928 r. według projektu Franciszka Reinsteina po połączeniu Starej i Nowej Częstochowy. Dziś obiekt jest najbardziej reprezentacyjnym gmachem Muzeum Częstochowskiego, który gości wystały stałe, czasowe jak i jest miejscem organizacji najważniejszych miejskich uroczystości.

Po drugiej stronie głównego placu miasta stoi kościół św. Jakuba. Obiekt zbudowano jako cerkiew św. Cyryla i Metodego w 1872 r., a następnie przekazano katolikom po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości. Tym samym historia zatoczyła koło, bowiem pierwsza świątynia w tym miejscu powstała w 1582 r. staraniem Jakuba Zalejskiego i była właśnie pod wezwaniem św. Jakuba. Obiekt znajduje się na jednej z nitek prowadzących do najstarszego w Europie szlaku pielgrzymkowego prowadzącego do grobu świętego Jakuba w hiszpańskim Santiago de Compostela.

Nieopodal, na ul. Śląskiej 20 znajduje się neogotycki kościół ewangelicko-augsburski, który poświęcił w 1913 r. ks. bp dr Juliusz Bursche. Po wielu perypetiach związanych z wyborem lokalizacji miejsca spotkań luteranów odbywających się w okolicy od końca XVIII w., świątynia ta stała się ich ostateczną ostoją.

Wracając do alei Najświętszej Maryi Panny, tym razem pod nr 24 znajdziemy Kamienicę Kupiecką z 1907 r. Swą nazwę zawdzięcza pierwotnemu przeznaczeniu na szkołę kursów handlowych. Później urzędował tu Bank Przemysłowy Warszawski, czy Częstochowskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe. Dziś działa tu m.in. Jurajski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, będący częścią Agencji Rozwoju Regionalnego, biura poselskie, a nawet Konsulat Honorowy Republiki Czeskiej.

Kilkaset metrów dalej, na ul. Wilsona 16 dumnie prezentuje się gmach Filharmonii Częstochowskiej im. Bronisława Hubermana, jednego z najwybitniejszych skrzypków XX w. żydowskiego pochodzenia, który urodził się właśnie w Częstochowie. Obranie Hubermana na patrona ma ścisły związek z lokalną historią, bowiem budynek filharmonii został wzniesiony w latach 1955-1965 na murach Nowej Synagogi, spalonej w trakcie niemieckiej okupacji.

Kawałek dalej, przy ul. Krakowskiej 15/17 ponad okoliczne budynki wybija się Archikatedra Częstochowska, wzniesiona w 1927 r. według projektu Konstantego Wojciechowskiego. Neogotycka bryła wypełniona jest sztuką, a sama świątynia pełni rolę Bazyliki Metropolitalnej Archidiecezji Częstochowskiej. Odbywają się tu najważniejsze dla lokalnej wspólnoty nabożeństwa i uroczystości.

Naprzeciw katedry przy ul. Ogrodowej 15 znajduje się „Dom wodociągów”. Wybudowany w 1927 r. przez amerykańską firmę „Ulen and Company”, który służył zarówno za biura dla administracji Wodociągów Częstochowskich, jak i oferował pracownikom mieszkania służbowe. Budynek zwraca na siebie uwagę, dzięki majestatycznym pnączom winorośli oplatających go od dekad i sięgających samego dachu.

Aleja Najświętszej Maryi Panny na wschodnim krańcu przechodzi płynnie w Plac Daszyńskiego zwieńczony kościołem św. Zygmunta, którego historia sięga XIV w. Wtedy parafia zarządzana była ze świątyni na wzgórzu, natomiast po sprowadzeniu tam paulinów, serce parafii przeniesiono do kościoła znajdującego się w pobliskim mieście - obecnie - Św. Zygmunta. Współcześnie kościół pełni rolę urbanistycznego zamknięcia głównego deptaka, jednak pierwotnie znajdował się w południowo-zachodnim narożniku miejskiego rynku…

Stary Rynek był centrum Starej Częstochowy. To tu skupiało się życie okolicznych mieszkańców oraz przybyłych kupców. Historia tej części miasta nad Wartą przez wieki bezpiecznie spoczywała w podziemiach, ale dzięki archeologom mogła na nowo ujrzeć światło dzienne i obecnie prezentowana jest w nowoczesnym pawilonie Muzeum Częstochowskiego. Pragnąc przywołać dawny harmider tego miejsca, nawiązując do średniowiecznych widowisk, stworzono tutaj swoisty podniebny teatr nazwany od legendarnego założyciela miasta Igrcami Częstocha. Autorem stałej plenerowej wystawy rzeźb balansujących jest znany artysta, częstochowianin Jerzy Kędziora.


Częstochowa, Aleja NPM, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Multicentrum Zodiak, Muzeum Częstochowskie, Park Staszica, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Miejska Galeria Sztuki, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Ratusz, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Kościół Św. Jakuba, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Kościół Ewangelicko Augsburski, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Kamienica Kupiecka, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Filharmonia Częstochowska, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Katedra, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Dom Wodociągów, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Kosciol Św. Zygmunta, fot.  Adam Markowski


Częstochowa, Stary Rynek, fot. Łukasz Kolewiński

INDUSTRIAL

Przemysł w Częstochowie ma wielowiekowe tradycje. Najstarsze, sięgające średniowiecza związane są z wydobyciem rudy z terenów znanych obecnie jako Częstochowski Obszar Rudonośny. Jedynym w kraju muzeum-skansenie poświęconym temu surowcowi w Polsce jest Muzeum Górnictwa Rud Żelaza. Obiekt ten wraz z Muzeum Historii Kolei oraz Zapałczarnią znajdują się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Spośród wielu gałęzi przemysłu obecnych na przestrzeni lat w mieście, które pozostawiły po sobie interesujące pamiątki, wyróżnia się hutnictwo. Pierwszy założyciel huty Barnard Hantke zgodnie z XIX w. zwyczajem oprócz fabryki wybudował osiedle robotnicze a w jego pobliżu willę na swoje potrzeby. Całość połączył parkiem. Kompleks obecnie służy Miejskiemu Domowi Kultury, a willa nazywana jest przez mieszkańców Pałacykiem Hantkego.

Huta działała prężnie również w okresie powojennym, rozbudowując się o kolejne sektory. Przez dekady teren ten był zamknięty dla osób postronnych. Współcześnie rozparcelowany obszar ściąga inwestorów szukających dobrych gruntów pod swoje siedziby lub oddziały. Przestrzeń pomiędzy nimi ze swoim wyjątkowym charakterem stała się również miejscem ekspresji artystycznej. Największą atrakcję tych terenów, a dokładnie okolic ul. Bojemskiego, stanowią instalacje powstałe w ramach działań Iron-Oxide Festival, świetnie wpisujące się w nurt postindustrialnej sztuki ulicy.


Częstochowa, Muzeum Górnictwa Rud Żelaza, Park Staszica, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Muzeum Górnictwa Rud Żelaza, fot. Archiwum Muzeum Częstochowskiego


Częstochowa, Miejski Dom Kultury, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Festiwal Iron Oxide, fot. Łukasz Kolewiński

ZIELEŃ

Częstochowa wynurza się z Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Jurajskie skały nieśmiało wychylają się m.in. w chronionym jako obszar Natura 2000 Mirowskim Przełomie Warty, wzdłuż którego wiedzie Szlak Jury Wieluńskiej. Nieco lepiej widoczne są natomiast wapienie w dawnym kamieniołomie na Złotej Górze w pobliżu Szlaku Orlich Gniazd.

Typowo miejskie tereny zielone reprezentuje Las Aniołowski ze ścieżką zdrowia i alejkami wytyczonymi w półdzikiej scenerii, Promenada im. Czesława Niemena z tężnią solankową i miasteczkiem grillowym, czy parki Staszica oraz 3 Maja u stóp Jasnej Góry. Bezapelacyjnie największą atrakcją jest Park Wypoczynkowy Lisiniec z trzema zbiornikami wodnymi znanymi jako: Bałtyk, Adriatyk i Pacyfik oraz plażą z piaskiem przywiezionym tutaj znad Morza Bałtyckiego.

Miasto, pragnąc zapewnić powszechny dostęp do kojącej natury, w ramach programu Przyjazna Częstochowa powołało do życia projekt CzęstoZielona, którego celem jest maksymalizowanie ilości terenów zielonych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów najbardziej zurbanizowanych. Wśród tych realizacji znajdują się takie przedsięwzięcia jak 2000 m2 łąka kwietna w dzielnicy Północ czy Promenada Śródmiejska w miejscu dawnego torowiska kolejowego.

Częstochowa, Widok na Zieloną Gorę, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Mirowski Przełom Warty, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Kamieniołom Złota Góra, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Las Aniołowski, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Las Aniołowski, fot. Adam Markowski


Częstochowa, Promenada Śródmiejska, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Promenada Niemena Grillpark, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Park Staszica Altana, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Adriatyk, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Jesien w parku Lisiniec, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Łąka Kwietna Dzielnica Północ, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Promenada Śródmiejska, fot. Łukasz Kolewiński

REKREACJA

Zabytkowy Układ Urbanistyczny Częstochowy rozciągający się od Starego Rynku do Jasnej Góry spokojnie możemy pokonać pieszo. Pragnąc jednak zaoszczędzić czas, możemy śmiało skorzystać z Częstochowskiego Roweru Miejskiego, dostępnego na stacjach w wielu lokalizacjach. Rowery te umożliwią nam również dotarcie do wielu ciekawych miejsc nieco dalej od centrum.

Przez cały rok możemy skorzystać z Parku Wodnego Częstochowa, pełnego wielu atrakcji wewnątrz, jak i na zewnątrz obiektu. Odnajdą się tam z pewnością amatorzy pływania, jacuzzi, solankowych grot, basenów i saun.

Bezapelacyjnym faworytem jest jednak Park Wypoczynkowy Lisiniec znajdujący się krótką chwilę drogi od Jasnej Góry. Spacerowicze i rowerzyści mogą na miejscu odpocząć na plaży, skorzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego, czy nawet spróbować załapać się na szkolenie żeglarskie!

Po aktywnym dniu dającym ukojenie ciału warto zastanowić się na relaksem dla duszy. Tu z pomocą przyjdą z pewnością kawiarnie oraz przestrzenie publiczne alei Najświętszej Maryi Panny, Placu Biegańskiego czy Starego Rynku. Jeżeli odpowiednio dobierzemy termin, możemy mieć okazję uczestniczenia w jednym z dużych wydarzeń sportowych lub outdoorowych festiwali kulturalnych mających miejsce w centrum, na Promenadzie im. Czesława Niemena czy w Parku Wypoczynkowym Lisiniec.


Częstochowa, Rower Miejski, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Park Wodny, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Park Wodny, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Rowerzyści, Park Lisiniec, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Plaża Miejska, fot. Łukasz Kolewiński


Częstochowa, Szkółka Żeglarska na pacyfiku, fot. Łukasz Kolewiński